Ana Dil Haktır

Yıllardır yürütülen Kürt Dili’ni inkâr ve imha politikaları ne yazık ki Türk halkının büyük kesiminin aklını rehin almışa benziyor. Oysa ana dil, özgürlüktür. Bunu Türki Cumhuriyetlerin anayasalarındaki ana dil ile ilgili maddelere bakarak temelleştirelim.

“Kırgız Cumhuriyeti, Rus Dilinin ve Cumhuriyet topraklarında yaşayan bütün diğer dillerin korunmasını, eşit ve özgür gelişimini ve kullanımını güvence altına alır.” ”Kırgızistan anayasasından ders niteliğinde bir başka madde özellikle dikkate değer: “Devletin resmi dilini yeterince bilmedikleri için vatandaşların hak ve özgürlüklerinin ihlal edilmesine izin verilmez.”

Kazakistan Anayasası’nın 7. maddesinde devletin anadiller konusundaki tutumu açıklanıyor: “Devlet, Kazakistan halkının dillerinin araştırılması ve geliştirilmesi için gerekli koşulları sağlayacaktır.” 19. maddede ise “Herkes, anadilini ve kültürünü kullanma; iletişim, eğitim, öğretim ve yaratıcı etkinliklerde kullanacağı dili özgürce seçme hakkına sahiptir” deniliyor.

Azerbaycan Anayasası’nın 21. maddesinde dillerin geliştirilmesi konusundaki Azerbaycan devletinin tavrı belirtiliyor: “Azerbaycan cumhuriyeti, halk tarafından konuşulan dillerin özgür kullanımı ve gelişimini güvence altına alır.” 45. maddede ise “Herkes, anadilini kullanma hakkına sahiptir. Herkesin, anadilinde eğitim alma ve yaratıcı etkinliklere katılma hakkı vardır. Hiç kimse, anadilini kullanma hakkından mahrum edilemez” ifadeleri yer alıyor.

Türkmenistan Anayasası’nda 13. maddede “Türkmenistan’ın bütün vatandaşlarının, anadillerini kullanma hakkı güvence altına alınmıştır” deniliyor.

Tacikistan Anayasası’nda anadil hakkı 2. maddeyle güvence altına alınmış: “Cumhuriyet topraklarında ikamet eden bütün uluslar ve halklar, anadillerini özgürce kullanım hakkına sahiptir.”

“Özbekistan Cumhuriyeti, topraklarında yaşayan milliyetlerin ve halkların dillerine, adet ve geleneklerine karşı saygılı bir tavır benimser ve gelişimleri için gerekli şartları sağlar.” (4.madde)

Antropolog Sibel Özbudun’un dediği gibi, “Anadilde konuşmak bir “hak” değil, bunun çok daha ötesidir. Nefes almanın bir “hak” olduğunun söylendiğini hiç duydunuz mu? Anadilin tartışılması bile bir suç, bir insanlık ayıbıdır…”   Bir dili yasaklamak demek, o dili konuşan halkı hiçleştirmeye ve köleleştirmeye çalışmak demektir. Sicilyalı şair Ignazio Buttita yazdığı bir şiirde, halkın anadilinden mahrum edilmesinin anlamını şöyle anlatıyor: ”Bir halk zincire vurulmuş, soyulmuş, susturulmuşsa özgürdür hâlâ. / İşsiz bırak, pasaportunu al, yemek yediği masayı, uyuduğu yatağı. Zengindir hâlâ. / Bir halk yoksul ve tutsaktır, dedelerinden kalan dili çalındığı zaman. Kayıptır artık.”

Kısacası, anayasamızdaki dille ilgili maddeler inkâra ve imhaya dayalı değil, özgürlüklere dayalı olmalıdır. Zira ‘’anadil’’ bir haktır.Bu hususta Türk halkı empati yapmalıdır. Türki Cumhuriyetler dışında dünyanın birçok ülkesinde çeşitli birçok azınlık dili resmi dil olarak kabul görmektedir. Niçin Türkiye’de de olmasın?

Not: Haber’de ODTÜ, Medya ve Kültürel Çalışmalar Bölümü’nden Uzay BULUT’un araştırma ve gözlemlerinden büyük ölçüde yararlanılmıştır.

Gökhan YILMAZ

iletisim@politikadergisi.com